Regie, democratie en financiën

De komende jaren zijn ingrijpende veranderingen nodig om natuur, landschap, huisvesting, landbouw en milieu op de vereiste kwaliteit te brengen. De nut-en-noodzaak-discussie zijn we wat GroenLinks betreft wel voorbij. Het gaat om het invullen van het ‘waar en hoe’, in plaats van ‘wat en waarom’. Maatschappelijk draagvlak is cruciaal om die gewenste transities te realiseren. GroenLinks vindt het belangrijk dat lokale en regionale projecten voortaan tot stand komen via serieuze participatieve processen waarin omwonenden zo vroeg mogelijk worden betrokken in de besluitvorming. De provincie moet niet aarzelen partners aan te spreken als doelen niet gehaald worden en zo nodig provinciale instrumenten inzetten om dat alsnog te realiseren.

De provincie heeft de rol van middenbestuur, maar is veel meer dan een doorgeefluik tussen Rijk en gemeenten/waterschappen. De provincie kan over lokale belangen heen kijken en ervoor zorgen dat de belangen van kwetsbaren, natuur en milieu bij beleids-vorming een plek krijgen. Het moet duidelijk zijn waar de provincie zijn beleidsrol gaat waarmaken.

Elke provincie heeft immers een verantwoordelijkheid om onderwerpen die de reikwijdte van een gemeente overstijgen onder haar hoede te nemen. Dat geldt ook voor onderwerpen die in de tijd wat verder weg liggen of waarvoor samenwerking met andere provincies of gebieden over de landsgrens van belang is. Marktfalen kan ook aanleiding zijn.

Een publieke organisatie is nodig wanneer de vrije markt in bepaalde opgaven niet voor iedereen verantwoordelijkheid neemt of alleen tegen te hoge kostprijs levert. Kwetsbare inwoners worden dan benadeeld of zelfs uitgesloten. In zo’n geval is een publieke organisatie een middel dat de provincie kan inzetten om een stevige, inhoudelijke beleidsuitvoering vorm te geven.

Dat betekent voor GroenLinks dat er duidelijke programma’s komen met een integrale aanpak waarin de opgaven om natuur, landschap, huisvesting, landbouw en milieu op de vereiste kwaliteit te brengen. Wil je in een regio iets op poten zetten, ga er dan met een integrale aanpak mee aan de slag. Sámen met gemeenten, waterschappen, maatschappelijke partners en inwoners. Provincie Gelderland heeft volgens GroenLinks nog te vaak een sector-aanpak. De verschillende afdelingen in de provincie zullen elkaar veel vaker moeten treffen in gebiedsprojecten.

De provincie moet investeren in de opzet van burgerberaden, waarbij door loting een groep inwoners wordt samengesteld die in een zo vroeg mogelijk stadium mag meebeslissen. Daarbij krijgen ze ondersteuning in de vorm van kennis, begeleiding en gepaste financiële compensatie. Op die manier komt zeggenschap bij een brede vertegenwoordiging van de bevolking en blijft het niet voorbehouden aan goed geïnformeerde mensen met tijd en zonder geldzorgen.
De kennis en ervaring die is en wordt opgedaan met het Gelders Klimaatberaad dat de provincie in 2022 is gestart worden gebruikt voor de verdere ontwikkeling van burgerberaden.

De provincie heeft een participatieleidraad nodig. Nu is participatie nog te veel het doen wat juridisch minimaal nodig is. De provincie moet werken naar betekenisvolle participatie waarmee zo breed mogelijke meerderheden worden gezocht. Hiervoor heeft de provincie beleid en goed getrainde medewerkers nodig. De ambtelijke organisatie moet zich meer omgevingssensitief ontwikkelen. Als hier middelen voor nodig zijn, dan moeten die daarvoor beschikbaar komen.

Het komt nogal eens voor dat het Rijk een beleidsopgave ‘over de schutting gooit’ in de richting van de provincies en gemeenten. Vaak zelfs zonder voldoende financiering of onder de – gemakkelijke – aanname dat taken goedkoper worden als ze dichter bij het doel uitgevoerd kunnen worden. Die houding vraagt dat IPO en VNG zich vaker en gezamenlijk sterk moeten opstellen in de verhouding met het Rijk.
In de eigen provincie moet de provincie ook tijdig gebruik maken van de beschikbare regie-instrumenten. Te vaak wordt een dringende ontwikkeling lokaal tegengewerkt via vertragend overleg en afschuifgedrag. De provincie moet haar ruimtelijke instrumenten durven inzetten wanneer er keuzes gemaakt moeten worden.

In Gelderland bestaan grote verschillen tussen gemeenten. De grotere gemeenten hebben voldoende beleidskracht om zélf (vrijwel) alle beleidsterreinen goed invulling te geven. Voor kleinere gemeenten is dat moeilijker. GroenLinks wil dat provincie Gelderland een ondersteuningsaanbod opzet om kleinere gemeenten te helpen om toch op bepaalde beleidsterreinen vooruitgang te bereiken ook al hebben zij daar niet een toereikende ambtelijke capaciteit voor.

Provincie Gelderland werkt vaak samen met gemeenten en waterschappen in zgn. gemeenschappelijke regelingen. Tegelijk is de provincie ook toezichthouder op het bestuurlijk functioneren van die partners. Die bestuurlijke dubbelrol maakt het des te meer nodig dat de provincie tijdig duidelijke kaders en spelregels vaststelt.

Voor de komende jaren moet er krachtig en koersvast bestuurd worden. Er zijn grote opgaven die een oplossing vragen. De thema’s natuur, landschap, wonen, biodiversiteit, mobiliteit, milieu vragen absolute voorrang in het Gelderse beleid en dus ook in de begroting.

GroenLinks wil dat onderscheid wordt gemaakt tussen structurele lasten, varieerbare lasten en projectfinanciering.

De structurele lasten zijn voor wettelijke taken, langjarige verplichtingen en zaken die noodzakelijk zijn voor de provincie. Zoals hiervoor gezegd gaat het dan om natuur, landbouw, biodiversiteit, klimaatadaptatie, klimaat en energie, mobiliteit, ruimte en wonen, gezondheid en milieu.

De varieerbare lasten zijn voor autonome taken, kortlopende verplichtingen en zaken die de provincie belangrijk vindt. Daar vallen zaken onder uit de thema’s vitaal bestuur, regionale economie, leefbaarheid, cultuur en sport.

Tenslotte is er de categorie projectfinanciering. Daarbij gaat het ook om zaken die we belangrijk vinden, maar die worden ingezet voor het op gang helpen van goede ontwikkelingen op lokale schaal.

De inkomsten van de provincie gaan de komende jaren veranderen. Het Rijk vermindert de uitkeringen aan het Provinciefonds, maar belangrijker is het wegvallen van de zogenaamde opcenten op de motorrijtuigenbelasting.

GroenLinks vindt het redelijk dat belasting wordt betaald voor de activiteiten van de provincie. De totale opbrengst van belastingen die naar de provinciekas komt zou wat ons betreft gelijk moeten blijven.

GroenLinks is als altijd voor een rechtvaardige verdeling van de belastingdruk. Dat betekent in de eerste plaats dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen.

Het voeren van inkomenspolitiek hoort primair bij het Rijk. GroenLinks Gelderland vindt wel dat bij provinciale belastingen en heffingen maximaal rekening moet worden gehouden met de draagkracht van huishoudens en de effecten voor natuur en milieu.

We zien het meest in een stabiele belastingdruk voor algemene zaken: een provinciale belasting voor grondgebruik en/of onroerende zaken. Voor GroenLinks heeft de belasting op grondgebruik de voorkeur, we zien daar duidelijk de relatie met de ecologische voetafdruk.

Daarnaast zien we ook kansen om belastingen te gebruiken om te helpen sturen naar de gewenste beleidsdoelstellingen. Zo vinden we een grondwaterheffing prima, hard nodig zelfs. We willen immers het gebruik van grondwater terugdringen. Dat kan voor een deel via de drinkwaternota, voor ander grondwatergebruik zal een vergunningen- en meetsysteem nodig zijn. Ook is het logisch om een provinciale belasting in te voeren voor het bezit van voertuigen, of liever nog: belasting naar gebruik. We willen immers privé- en vrachtvervoer over de weg verminderen.

De komende jaren maken we ons sterk voor een rechtvaardige én doelmatige belastingopbrengst voor de provincie en ontwikkelen we goede instrumenten om dit te kunnen realiseren.

Gelderland heeft een flinke spaarpot, het zgn. stamkapitaal, ontstaan door de verkoop van aandelen in het energiebedrijf NUON. Helaas zijn de renteopbrengsten sterk teruggelopen.

Er zijn de komende jaren flinke investeringen nodig om onomkeerbare effecten te voorkomen. Dat rechtvaardigt het gebruik van het gespaarde geld. Het liefst zodanig dat de investeringen ook weer een financieel rendement opleveren. Maar in ieder geval maatschappelijk rendement.

GroenLinks wil daarom een actieve grondpolitiek. Door opkoop van agrarische grond en op basis van ruimtelijke visies kunnen we direct sturing geven aan het toekomstig grondgebruik (natuur, natuurinclusieve landbouw, wonen, energie e.d.).

Voor de langere termijn krijgt Gelderland te maken met beleidskeuzes voor opgaven die we nog niet kunnen overzien.

Die opgaven zijn bijvoorbeeld het anticiperen op de toenemende klimaatproblematiek met grilliger neerslag, de verplaatsing van inwoners vanuit de Randstad naar onze provincie, het verbeteren van de natuurkwaliteit, het herstellen van de biodiversiteit en het produceren van schone energie.

GroenLinks vindt het in het licht van deze uitdagingen nodig om een structuurverkenning voor de toekomst van Gelderland over 50 jaar of zelfs langer uit te voeren langs de lijnen van een aantal scenario’s. De uitwerking daarvan, dus steeds in een afzonderlijk scenario, zal leerzaam zijn voor het maken van keuzes voor het geval meerdere belangen om nieuw beleid vragen.

GroenLinks vraagt dus structuurverkenningen per scenario om heel gefundeerd een integrale toekomstvisie te kunnen opstellen én bijstellen wanneer omstandigheden veranderen.

Dat klinkt ingewikkeld. En dat is het ook. We denken echter dat het noodzakelijk is om Gelderland 2070 te beschrijven voor een scenario waarbij we uitgaan van het absoluut voorrang geven aan waterbeheer, met droogte en hoogwaterbescherming. Dat doen we ook in een scenario voor het huisvesten van bijvoorbeeld een half miljoen mensen extra, met wonen en mobiliteit. Een derde scenario is het absoluut voorrang geven aan natuur-kwaliteit met bufferzones voor landbouw en soms strikte recreatiezonering.

Kortom we willen eerst inzicht in knelpunten en kansen voordat we echt een integraal Gelderplan 2070 kunnen maken. Niet alles kan immers tegelijk.

De samenwerking met andere provincies, met het Rijk en met onze Duitse buren zal daarbij ook een rol kunnen en moeten spelen.