Erfgoed, cultuur en welzijn

Gelderland kan trots zijn op een zichtbaar mooie en rijke historie: in Gelderland zijn er tal van kastelen, landgoederen, molens en boerderijen. Ook de nieuw verworven Gelderse Unesco Werelderfgoed monumenten Romeinse Limes en De Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn goed in beeld bij het publiek. We willen dat de diversiteit van het Gelders erfgoed zichtbaar is en dat niet alleen Rijksmonumenten, kastelen, molens en kerken worden onderhouden. Wat ons betreft zijn rijksmonumenten een verantwoordelijkheid van het Rijk.

De provincie richt zich op kleinschaliger monumenten en lokaal erfgoed. Ook industrieel erfgoed, groene landgoederen en nieuwe monumenten staan er in Gelderland goed bij. Behalve de kwaliteit van de monumenten, moeten ze voor iedereen toegankelijk zijn en werken we aan verduurzaming van vastgoed, waarbij gebruik van het monument een voorwaarde is. GroenLinks vindt het belangrijk dat provincie en erfgoedorganisaties een aanpak ontwikkelen om monumenten te verduurzamen.

Erfgoedprojecten waarmee ook andere beleidsdoelen worden ondersteund, zoals leefbaarheid en educatie, hebben bij ons een streepje voor.

Bij erfgoed horen ook gebruiken en ambachten zoals streektalen en oude technieken voor landschapsbeheer en de landbouw. Gebruiken om te koesteren omdat ze vertellen over hoe het hier vroeger was en waarvan we kunnen leren. Historisch landgebruik en de inzet van bijvoorbeeld rondtrekkende schaapsherders willen we behouden en ondersteunen. Niet alleen vanwege hun historische waarde maar ook omdat oudere gebruiken en technieken vaak extensiever en energiezuiniger zijn en weinig extra grondstoffen gebruiken. Hiermee kunnen ze een circulaire en duurzame landbouw en grondgebruik ondersteunen.

Bij aandacht voor het verleden kunnen we de Tweede Wereldoorlog niet vergeten. De Gelderse oorlogsmonumenten en oorlogsmusea zijn een belangrijke basis voor het herinneringstoerisme en vervullen een rol in het leren hierover voor jong en oud. We willen deze herinneringen levend houden en onze verbondenheid onderhouden met het verleden en met mensen die zich ook nu nog in oorlogssituaties bevinden of op een andere manier niet kunnen leven in vrijheid en veiligheid. In 2024-2025 vieren we 80 jaar vrijheid, een belangrijk moment om deze verbondenheid te vieren.

Leren van het verleden, in Gelderland heeft iedereen die ruimte. We zorgen dat ons erfgoed bereikbaar en laagdrempelig is, ook door collecties digitaal toegankelijk te maken. We betrekken mensen bij het Gelderse verleden en besteden aandacht aan beladen erfgoed zoals het Gelders slavernijverleden. In 2023 herdenken we slavernij en Nederlands imperialisme en vieren we dat 150 jaar geleden een einde kwam aan de slavernij.

Verbondenheid met het verleden spreekt zeker uit de grote aantallen vrijwilligers die actief zijn in historische verenigingen, erfgoed en musea. Zij werden de afgelopen jaren met verschillende projecten ondersteund om te professionaliseren en hun passie te behouden. De participatie van vrijwilligers is belangrijk voor behoud van het netwerk van musea en historie verspreid over Gelderland en draagt veel bij aan leefbaarheid en betrokkenheid van bewoners bij hun omgeving en bij anderen.

Gelderland is een cultuurprovincie. Voor iedere inwoner is deelname aan cultuur een wezenlijk onderdeel van het leven. GroenLinks vindt het daarom belangrijk dat er een goede financiële én inhoudelijke ondersteuning is voor de volle breedte van de cultuur.

Cultuur heeft op veel manieren een positief effect op het welzijn. In de eerste plaats gaat het om de cultuurproducten zelf. In Gelderland kennen we een aantal top-cultuurinstellingen. Die instellingen zijn er uiteraard voor hun eigen cultuurproducties en om mensen daarvan te laten genieten. Daarnaast hoort elke topinstelling onderdeel te zijn van een netwerk van regionale en lokale cultuurorganisaties. Grotere instellingen kunnen kleinere instellingen stimuleren en zorgen voor kwaliteitsverbetering. Dat zorgt er dan ook voor dat talentontwikkeling een kans krijgt.

GroenLinks wil dat Provincie Gelderland met financiële én deskundigheidsondersteuning zorg toont voor brede cultuurontwikkeling. Zo zullen belangrijke instellingen (bijvoorbeeld Introdans, Oostpool) goede huisvesting nodig hebben om hun taken voor de brede cultuurbevordering in te kunnen vullen. We zien verder een belangrijke rol voor bijvoorbeeld Cultuur Oost. Voorstellingen blijven niet beperkt tot de steden, maar gaan ook dieper de provincie in.

Dit betekent dat de financiële ondersteuning niet alleen terechtkomt bij de topinstellingen en de ondersteuningsstructuur maar ook op lokaal niveau via regionale samenwerking. Dat kan bijvoorbeeld door een provinciale stimuleringsopslag op de bundeling van lokale subsidiebijdragen vanuit gemeenten.

Verder werkt cultuur positief op het welzijn omdat vrijwilligerswerk een enorme drager voor cultuuractiviteiten is. Het sociale effect van cultuurdeelname is erg belangrijk voor de cultuur én voor de vrijwilligers zelf.

Elk cultuurpodium in Gelderland heeft een eigen inzet voor cultuur. Via een netwerk-samenwerking is er veel moois te bereiken voor de programmering van culturele voorstellingen en evenementen. Cultuuruitingen zijn soms echt gebonden aan een plaats of omgeving. Daarmee zijn ze onderdeel van een Gelders cultuurverhaal.

Een netwerk-samenwerking kan ook leiden tot kleinere voorstellingen vanuit de grotere instellingen. We zien hier graag letterlijk maatwerk: met kleinere ensembles voor kleinere podia. Dat maakt bovendien de drempel voor de grotere optredens ook lager.

Vanuit cultuurondersteuning kunnen de lokale podia en evenementen gebruik maken van beschikbare expertise en middelen. De ondersteuning is dan vooral beleidsonder-steuning, een makelaarsfunctie en het aan elkaar knopen van goede ideeën. Cultuur krijgt zo een veel beter en bestendiger fundament. Dat helpt ook voor het ontstaan van tradities, voor immaterieel cultureel erfgoed dus.

Cultuureducatie is een belangrijk onderdeel van het aanbod op basisscholen en in het voortgezet onderwijs. Ook bibliotheken hebben een belangrijke ondersteuningsfunctie.

GroenLinks ziet graag in elke gemeente, ook in kleinere kernen, een broedplaats voor cultuurcreativiteit. Uiteraard ligt daar een taak voor de gemeenten, maar provinciale aanjaagactiviteit is net zo belangrijk. Jongeren hebben vaak grote ideeën en talenten en ook veel energie. In Gelderland hoort een jeugdpodiumtheater actief te zijn!

Om de ondersteuning daarvan te borgen zorgt Provincie Gelderland ervoor dat per regio of samenwerkingsverband de inzet van een cultuurconnector beschikbaar is vanuit (bijvoorbeeld) Cultuur Oost of vanuit een regionaal werkende cultuurorganisatie.

Sociale verbondenheid bevordert de brede welvaart èn zorgt voor een fijne leefomgeving. GroenLinks wil de sociale verbondenheid in dorpen, wijken en buurten versterken. GroenLinks wil een verbinding vormen tussen platteland en stedelijke omgevingen. De Provincie kan ondersteunen door voortzetting, verbreding en intensivering van de Leefbaarheidsalliantie. De Gelderse bevolking wordt ouder en blijft langer thuis wonen. Een beweging van ziekte en behandeling naar gezondheid en gedrag ondersteunt deze ontwikkeling. GroenLinks wil de gedachte van positieve gezondheid krachtig ondersteunen. Dat betekent ook een andere manier van organiseren, financieren en monitoren va de zorg. De Provincie kan daarbij ondersteunen bijvoorbeeld met de brede beweging ‘Achterhoek gezond’.

GroenLinks is voorstander van de invoering van een basisinkomen en staat positief tegenover experimenten en pilots met basisinkomen of andere vormen van regelvrije inkomensvoorziening die de Rijksoverheid zou starten.

In het omgevingsbeleid besteedt de provincie terecht aandacht aan hoe mensen zich verbonden willen voelen met hun omgeving en de medemens.
Leefbaarheid lukt niet wanneer mensen niet met cultuurverschillen kunnen omgaan. De afgelopen jaren is gebleken dat kleine initiatieven grote positieve gevolgen hebben voor de leefbaarheid van een kleine kern of, bijvoorbeeld, voor een groep statushouders die hier is komen wonen. Dergelijke projecten van het leefbaarheidsprogramma van de provincie wil GroenLinks uitbreiden. Je woont tenslotte niet alleen tussen stenen en natuur, maar vooral tussen mensen. Aan de andere kant willen we onze ogen niet sluiten voor de toenemende kloof tussen platteland en stad.

Recente ontwikkelingen rond boerenprotesten en vreemdelingenhaat bevestigen het beeld uit de recente studie ‘Afgehaakt Nederland’ waaruit blijkt dat het vertrouwen in de politiek afneemt of leidt tot verschuiving naar protestpartijen. GroenLinks neemt krachtig stelling tegen protest-terreur en vreemdelingenhaat.

Investeringen in het platteland van Gelderland zijn zeker nodig. Dat gaat dan vooral om het behouden, ondersteunen en versterken van voorzieningen (cultuur, openbaar vervoer, onderwijs en woningbouw) en het mogelijk maken – samen met gemeenten – van vernieuwende initiatieven (energiecoöperatie, groepswonen, cultuurpact, omnisportverenigingen).

We willen dat onze inwoners gezond en gelukkig zijn en daarover zelf de regie hebben. Gezondheid, preventie en leefstijl zijn leidend, niet ziekte en behandeling. We doen dit via preventie en zorginnovatie en spannen ons er samen maximaal voor in dat onze inwoners zich gezond en gelukkig voelen en minder zorg nodig hebben. Bij al onze inspanningen stimuleren we dat vanaf het begin inwoners en patiënten betrokken worden.

Gelderland heeft, zeker in de plattelandsregio’s te maken met vergrijzing én ontgroening. Inwoners zijn minder zelfredzaam, vaker laaggeletterd en minder digitaal vaardig. Inwoners hebben relatief veel chronische aandoeningen, mede veroorzaakt door leefstijlfactoren. In de toekomst zijn minder zorgprofessionals beschikbaar en de informele, onderlinge hulp neemt af.
Dit alles vraagt om een stap van nazorg naar voorzorg en om de inrichting van een toekomstbestendig zorglandschap.

Om gezondheid en zorg duurzaam te organiseren ondersteunen we de principes van positieve gezondheid. Dat betekent dat we samenwerken aan meer gezondheid, kwaliteit van zorg, meer werkplezier van zorgprofessionals en minder (meer)kosten. Dit doen we door te stimuleren dat organisaties zich anders organiseren, door toe te werken naar structurele financiering van gezondheidsinterventies en door het monitoren van het effect van deze interventies. Recente kabinetsnota’s (o.a. Integraal Zorgplan) laten zien dat de verantwoordelijkheid voor gezondheid steeds meer bij onze inwoners komt te liggen.

GroenLinks ziet hier een rol voor de provincie als aanjager van gezondheidswinst en preventie en van stimulering van nieuwe vormen van organisatie. Daarbij spelen de preventie- en sportakkoorden een belangrijke rol en ook de leefstijlakkoorden, waarin overheden, (maatschappelijke) organisaties en ondernemers samenwerken.

Sport en bewegen verdienen een belangrijke plaats in het provinciale beleid. Het gaat om projecten en initiatieven die bijdragen aan meer sportdeelname en een gezonde leefstijl. In een vernieuwd provinciaal Sportakkoord worden concrete voorstellen gedaan.